Ursula K. Le Guin heeft voor mij al bewezen één van de interessantste fantasy- en sci-fi-auteurs van haar tijd te zijn. Haar verhalen hebben altijd een filosofische dimensie en zitten tegelijkertijd ook op verhaaltechnisch niveau heel erg goed in elkaar. Dat geldt allemaal ook voor The Lathe of Heaven, een boek dat zich tussen mijn science-fictionfavorieten nestelt.
George Orr komt – verslaafd aan allerhande medicijnen en drugs – terecht bij psychiater William Haber. Orr durft niet meer te slapen, want zijn dromen veranderen de werkelijkheid. Haber is direct gefascineerd, en realiseert zich dat hij met Orrs dromen een machtig wapen in handen heeft. Wanneer Orr doorheeft dat Haber niet zal stoppen met de wereld naar zijn hand te zetten, probeert hij een manier te vinden om Haber te stoppen. Hij doet dit samen met Heather Lelache, een vrouw die zich als enige andere persoon – naast Orr en Haber – kan herinneren dat de vorige wereld anders was dan de huidige.
Megalomaan
Het verhaal speelt zich af in Portland, Oregon in 2002. Het regent er altijd, de wereld gaat gebukt onder klimaatverandering en epidemieën en er woedt een hevige oorlog in het Midden-Oosten. Genoeg redenen dus om de wereld een fijnere plek te willen maken. Het is dan ook niet eens zo gek gedacht van Haber dat hij de dromen van Orr zou kunnen gebruiken om de wereld voor iedereen leefbaarder te maken.
Habers gedrag begint echter al snel megalomane trekken te krijgen en het is valt op dat iedere positieve verandering in de wereld ook een nieuwe, negatieve verandering teweegbrengt. Orrs dromen die de werkelijkheid kunnen veranderen beloven in eerste instantie een oneindige potentie, maar gaandeweg wordt de lezer steeds meer aan het denken gezet: is het wel zo wenselijk om de wereld te willen veranderen?
Meeslepend
The Lathe of Heaven werkt op meerdere niveaus uitermate goed. Het is allereerst een bijzonder meeslepend verhaal waarbij de spanning tussen Orr en Haber steeds groter wordt en de doelen die Haber voor ogen heeft zorgen ervoor dat het verhaal zich in een constant veranderende wereld afspeelt. Er gebeurt dus genoeg – er komen op een gegeven moment zelfs aliens aan te pas – om als lezer constant geïnteresseerd te blijven in de wendingen die het verhaal neemt en de consequenties van die wendingen.
Op verhaaltechnisch vlak valt er dus weinig aan te merken op hoe dit verhaal in elkaar zit, maar wat dit boek echt bijzonder goed maakt, is hoe Le Guin twee wereldvisies tegenover elkaar zet, en hoe ze duidelijk partij lijkt te kiezen voor Orr, die zelfs op momenten wanneer de wereld er voor hemzelf rooskleurig uitziet, blijft verlangen naar een wereld die niet meer verandert en die gewoon is zoals hij is, ook al moet hij daarvoor zaken opgeven die hem heel goed uitkomen.
Acceptatie
In The Lathe of Heaven schemert daarmee een liefde en waardering voor oosterse filosofie door, iets waar ik met mijn filosofische achtergrond en als beoefenaar van zen heel erg warm van word. De titel van het boek is een (verkeerd vertaalde) vertaling van een stukje tekst van de Oosterse wijsgeer Chuang Tzu, waarvan ook andere citaten in het boek te vinden zijn. Ook citaten van Lao Zi (oprichter van het taoïsme) maken hun opwachting in dit verhaal.
Uiteindelijk bewegen al die citaten (H.G. Wells en Victor Hugo komen ook nog voorbij) en het verhaal zelf zich uiteindelijk in één richting: namelijk die van de weg van acceptatie. Een perfecte wereld is onmogelijk, dat laat Le Guin heel overtuigend zien, dus de manier om ons te verhouden tot een imperfecte wereld is door te accepteren en te omarmen dat de wereld zo is als hij is, en dat de wereld, hoe imperfect deze ook moge zijn, goed is zoals die is.
Zenvolle ideeën
Ik ben nu sinds een jaar zen aan het beoefenen, en ik vond het prachtig hoe sommige ideeën waar ik in 2023 kennis mee heb gemaakt hun plek vinden in deze roman. Orr weet enkele zenvolle ideeën heel mooi te verwoorden:
“I don’t know. Things don’t have purposes, as if the universe were a machine, where every part has a useful function. What’s the function of a galaxy? I don’t know if our life has a purpose and I don’t see that it matters. What does matter is that we’re a part. Like a thread in a cloth or a grass-blade in a field. It is and we are. What we do is like wind blowing on the grass.”
p. 81
en
“We’re in the world, not against it. It doesn’t work to try to stand outside things and run them, that way. It just doesn’t work, it goes against life. There is a way but you have to follow it. The world is, no matter how we think it ought to be. You have to be with it. You have to let it be.”
p. 139
Afgezien van het heerlijke verhaal, resoneerde de ideeën van The Lathe of Heaven ook heel erg met waar ik op dit moment zelf mee bezig ben en waar ik naar streef, hoe moeilijk ook. Een verhaal waar ik echt direct een persoonlijke binding mee voelde, en die binding werd gaandeweg alsmaar groter. Van alle fictie die ik las in 2023, was dit de meest zenvolle. De manier waarop Le Guin oosterse ideeën heeft verweven met een futuristisch science-fictionverhaal, ja, dat is heel bijzonder, en ik zal me deze dan ook nog wel lang blijven herinneren.