In Onze Tijd: Leven in het Calamiteitperk is het laatste boek van Tim Fransen en staat op de shortlist voor de Socrates Wisselbeker 2025. Eerder las ik Brieven aan Koos van dezelfde auteur en mijn oordeel over dit nieuwste werk komt in grote lijnen overeen met hoe ik me dat eerdere boek herinner: zeer toegankelijk en informatief, maar ook doorspekt met irritante pogingen tot grapjes die je uit de flow van het boek halen.
In In Onze Tijd analyseert Fransen de huidige tijd en hoe het kan dat we momenteel met zoveel verschillende soorten crises en calamiteiten te maken hebben. Fransen laat zien dat het vooruitgangsdenken – dat zijn oorsprong in de Verlichting vindt – ons gefopt heeft; het heeft ons beloofd dat we als mensheid rustig achterover konden leunen en dat het dan vanzelf allemaal goed komt en beter wordt. Dit vooruitgangsdenken heeft verschillende maatschappelijke fundamenten aangetast en Fransen onderzoekt hoe we deze schade weer kunnen herstellen en welke verantwoordelijkheden er genomen moeten worden.
Haken en ogen
Zijn analyse van onze tijd is enorm informatief en snijdt hout. Vooral het idee dat er in de loop van de geschiedenis allerlei ontwikkelingen hebben plaatsgevonden die met ongekend veel hoop tegemoet werden getreden, maar die in de praktijk toch ook allerlei haken en ogen bleken te hebben, is overtuigend. Bij het ontwikkelen van nieuwe wapens werd gedacht dat het een einde aan oorlogen zou maken, met het invoeren van de vrije markt werd gedacht dat iedereen er altijd op vooruit zou gaan en ook de liberale democratie werd gezien als een eindpunt waar we het verder niet meer over hoefden te hebben.
Fransen toont dat niets vanzelf gaat en dat we met zijn allen hard moeten werken om ontstane crises te bestrijden en om te voorkomen dat nieuwe crises ontstaan. De liberale democratie bijvoorbeeld is geen eindpunt, maar een systeem dat onze inspanning vergt om deze te laten te floreren en te voorkomen dat ze zichzelf failliet verklaart.
Toegankelijk
De kracht van In Onze Tijd is dat Fransen op heel toegankelijke wijze grote problemen inzichtelijk weet te maken en dat hij ingewikkelde ideeën begrijpelijk weet te maken voor een groot publiek. Dat is iets dat ik alleen maar kan toejuichen en ik heb zeker bewondering voor het feit dat hij met dit boek een groot publiek bereikt zonder zaken te simplificeren. Fransen legt overtuigend de pijnpunten van onze tijd bloot en biedt mogelijke oplossingen voor die ogenschijnlijk onoplosbare problemen.
Fransen verwijst tijdens zijn probleemanalyse van onze tijd en in zijn onderzoek naar mogelijke oplossingen naar veel verschillende denkers en onderzoeken. Dat werkt in het begin heel goed en het eerste deel voelt heel erg gestructureerd aan. Gaandeweg echter gaat de hoeveelheid informatie toch een beetje duizelen, begint de tekst een beetje aan structuur te verliezen en wordt Fransens verhaal wat minder overzichtelijk. Fransen vuurt zoveel informatie op de lezer af en grijpt zo weinig terug dat er eigenlijk maar weinig echt blijft hangen.
Oplossingen
Bovendien wil Fransen heel erg graag met een positieve noot eindigen. De oplossingen die hij aandraagt voor de problemen die hij heeft vastgesteld zijn mooi, en in een perfecte wereld zouden de meeste crises wel opgelost worden (en laten we wel wezen, in een perfecte wereld waren er überhaupt geen crises die opgelost dienden te worden), maar helaas leven we niet in een perfecte wereld waarin iedereen zijn verantwoordelijkheid neemt. Optimisme kan aanstekelijk werken, maar de meeste oplossingen die Fransen aandraagt voelden te onrealistisch aan om aangestoken te worden door deze ideeën, al kan ik het zeker wel waarderen dat er nieuwe perspectieven getoond worden die ongetwijfeld sommigen wel zullen inspireren.
En dan zijn er nog de grapjes. Naast filosoof is Fransen ook cabaretier, werelden die elkaar prima kunnen kruisen, maar in dit boek voelden alle grapjes tussendoor vrij geforceerd aan, en bovenal waren ze ook eigenlijk totaal niet grappig. Mijn vorige kritiekpunten hadden eigenlijk maar weinig invloed op mijn algehele waardering, maar al die mislukte pogingen tot humor vond ik al vanaf het begin zeer storend en haalden me constant uit Fransens verhaal.
Interessanter
Ik snap heus wel waarom In Onze Tijd genomineerd is voor de Socrates Wisselbeker. Het is een heel erg toegankelijk boek over de actualiteit waar ook de grootste filosofieleek wat mee zou kunnen. Andere boeken die de longlist haalden vond ik echter een stuk prikkelender en beter gestructureerd. En die boeken hadden ook niet zoveel ergerlijke grapjes. Zeker niet slecht dit, maar er zijn interessantere filosofieboeken verschenen afgelopen jaar.
Filosofieboeken van de afgelopen jaren die ik een stuk leuker vond: