James van Percival Everett won enkele maanden geleden de National Book Award, maar hij lag al op mijn leesstapel, omdat dit boek ook op de shortlist voor de Booker Prize 2024 stond. De roman is een hervertelling van Mark Twains Adventures of Huckleberry Finn uit 1884, waarbij het origineel vanuit het perspectief van het jongetje Huckleberry Finn verteld wordt en deze nieuwe hervertelling vanuit het perspectief van slaaf Jim. Ik las beide boeken en moet concluderen dat de nieuwe versie toch niet kan tippen aan het hilarische origineel.
Het jongetje Huckleberry Finn vlucht voor zijn vader en Jim vlucht voor de slavenhouder die hem wil doorverkopen, waardoor hij zijn vrouw en kind niet meer zal kunnen zien. Ze komen elkaar toevallig tegen op hun vlucht (ze kennen elkaar al wel) en beleven samen allerlei avonturen op hun vlot op de rivier, terwijl ze beide op zoek zijn naar vrijheid. Door de ogen van Jim krijg je als lezer een beeld van de Verenigde Staten in de negentiende eeuw.
Beperkingen
Het sterke aan deze roman is dat Everett de beperkingen van het originele Huckleberry Finn blootlegt. Zo is Jim wel heel passief en dommig in de roman van Twain en is de witte Huckleberry Finn duidelijk de grote held die Jim redt. In James keert Everett dat beeld om. Meteen in een van de eerste passages komt het accent waarmee Jim praat aan bod. Grote delen van beide boeken zijn in dit accent geschreven, maar in James komt de aap uit de mouw: Jim kan prima algemeen beschaafd Engels spreken, maar witte mensen trekken dat niet, die willen dat hun slaven voldoen aan het beeld dat ze van die slaven hebben, namelijk dat ze te achterlijk zijn om goed Engels te kunnen. Daarom spreekt Jim tegen witte mensen met zijn dommige accent en tegen medeslaven in accentloos Engels.
Jim kan niet alleen prima spreken, hij kan ook lezen en schrijven en heeft af en toe denkbeeldige gesprekken met Voltaire en John Locke over de ideeën waarmee ze slavernij verdedigen. Kortom: Jim is een hoogintelligente slaaf die alle vooroordelen over tot slaaf gemaakten teniet doet. Het zijn zeker leuke vondsten die spelen met de manier waarop Twain Jim neerzette.
Vermoeidheid
Toch sloeg bij mij toch al snel de vermoeidheid toe. Ik heb inmiddels redelijk wat boeken gelezen over de slavernij en over racisme en ik raak niet meer zo snel overrompeld door boeken over dit onderwerp, sterker nog: ik vind het merendeel gewoon saai. Het komt op mij toch heel vaak over als een aaneenschakeling van schokkende gebeurtenissen waarbij we uiteindelijk niet anders kunnen concluderen dan: erg hè, slavernij en racisme. Nu wist ik al dat slavernij en racisme stom waren, ik heb geen roman nodig om daarvan overtuigd te raken.
Het voelt voor mij alsof ik constant hetzelfde boek lees en ook James wist – afgezien van wat slimme vondsten – zich voor mij niet te onderscheiden van wat er al beschikbaar is over dit thema. Ik vond het zelfs een pak minder dan Huckleberry Finn, dat wel wist te overtuigen door heel veel humor en heerlijk bizarre gebeurtenissen. Uit deze nieuwe versie is echter alle humor weggezogen en het is ondanks een lichte stijl toch vooral kommer en kwel en dat geloof ik inmiddels allemaal wel.
Sprekend
Er zitten best wat sprekende scenes in James. Zo is er de scene wanneer Jim gekocht wordt door een wit gezelschap dat hun gezichten zwart schminkt, liedjes zingt, cakewalks doet en daarmee zwarte mensen belachelijk gemaakt, ter vermaak van de witte mens. Een andere boeiende scene is die op de boot, waar Jim kennis maakt met een slaaf die zijn slaaf-zijn zo geïnternaliseerd heeft dat Jim moet concluderen dat er dus echt tot slaaf gemaakten zijn die slaven wíllen zijn.
En toch vond ik juist dit soort in-your-face-scenes minder overtuigend dan het terloopse racisme dat Twain in Huckleberry Finn beschrijft. Zo heb je in dit originele verhaal een scene waarin twee witte mensen spreken over een ongeluk op een boot. De een vertelt dat er twee slaven zijn overleden bij dit ongeluk, waarbij de ander zoiets antwoordt als: “Oh, dan hebben ze geluk gehad.” Deze constante implicaties dat zwarte levens er niet toe doen vond ik heftiger dan de aaneenschakeling van groteske gebeurtenissen in James.
Toegevoegde waarde
Ik snap denk ik gewoon niet zo goed wat de toegevoegde waarde is van deze roman ten opzichte van het origineel en wat de toegevoegde waarde is van deze roman ten opzichte van al die andere romans die we al over dit onderwerp hebben. Ik zal zeker niet ontkennen dat bewustwording over het onderwerp goed is, maar ik persoonlijk kan niks met een roman die mij voor de zoveelste keer en op een totaal niet subtiele manier iets duidelijk wil maken wat voor mij al zo klaar als een klontje is.
Huckleberry Finn vond ik geweldig, James was een wat waterige hervertelling (pun intended) die ik niet per se met tegenzin heb gelezen, maar die totaal niet strookt met wat ik zoek in literatuur. Ik wil verrast worden, geprikkeld en/of geraakt worden. Dat deed Huckleberry Finn wel, maar Everett is dat met James helaas niet gelukt.