Veel dank aan uitgeverij Boom voor het recensie-exemplaar.
Een oefening in leven: filosofie als ambacht kwam op mijn radar na het bekendmaken van de longlist voor de Socrates Wisselbeker 2025, de prijs voor het beste Nederlandstalige filosofieboek. Ik heb een voorliefde voor alle filosofie die erom draait het zelf te cultiveren en dat treft: Pablo M. Lamberti probeert de filosofie op een liefdevolle manier weer in de richting van een ambachtelijke discipline te sturen.
Daarvoor gaat Lamberti te rade bij de antieke filosofie, toen uiteenlopende filosofische scholen tot doel hadden ‘iemands leven te transformeren’. Mensen werden begeleid bij het leren kennen van zichzelf en om op een adequate manier om te leren gaan met de onverwachte gebeurtenissen die plaatsvinden in het leven. Filosofie was in die tijd eigenlijk een heel praktische aangelegenheid, waarbij theoretische vorming en praktische oefeningen hand in hand gingen. Lamberti beschrijft hoe deze ambachtelijke filosofie vorm kreeg bij denkers als Epicurus, Epictetus, Marcus Aurelius, Seneca, Gaius Musonius Rufus, Socrates, Plato en Plutarchus.
Eenheid
Ik koester persoonlijk toch wel een voorliefde voor deze vorm van filosofie. Je hebt altijd het gevoel als je teksten van antieke filosofen leest, dat er daadwerkelijk wat op het spel staat. Academische filosofie is als vergevorderde hersengymnastiek een heel leuke manier om de tijd te verdrijven, maar de urgentie ontbreekt vaak en het doet me deugd dat er een beweging op handen lijkt die die antieke stijl van filosoferen weer in zwang probeert te brengen.
Lamberti heeft een fijne, soepele pen en weet heel duidelijk de uiteenlopende gedachten over persoonlijke vorming bij elkaar te brengen. Hij brengt eenheid aan in al die verschillende scholen en filosofen die allemaal weer anders tegen het thema van zelfcultivering aankeken. Uiteindelijk dient deze kennis een praktisch doel: de lezer dusdanig prikkelen dat deze zelf met de eigen ontwikkeling bezig gaat. In het boek vind je zelfs een praktijkwijzer, met vragen die jou op het pad naar zelfontplooiing kunnen brengen.
Tijdloos
Niet onbelangrijk (voor mij): er valt ook zeker weer genoeg te lachen. Vooral de stoïcijnen weten zaken zo heerlijk plat te slaan. Zo schrijft Epictetus: “Wat is ertegen om, terwijl je je kind kust, zachtjes bij jezelf te zeggen: ‘Morgen zul je sterven’? En Marcus Aurelius: “En over seksueel contact: het is wrijven tegen een stukje ingewand en uitscheiding van wat slijm in een soort kramp.” Gotta love de stoïci!
Het zijn dit soort citaten waar we ons vandaag de dag misschien weinig bij voor kunnen stellen, maar Lamberti maakt op krachtige wijze duidelijk dat het denken en de manier van leven van deze filosofen eigenlijk enorm tijdloos is. Het leven in de antieke tijd verschilt dusdanig van onze tijd dat we hun denken niet meer één-op-één kunnen overnemen, maar we kunnen vandaag de dag nog heel veel leren van de manier waarop deze denkers naar het leven keken en de open blik waarmee ze nieuwelingen begeleiden naar een betekenisvol leven.
Opfrissen
Dankzij dit boek kwam ik voor het eerst in aanraking met het denken van Gaius Musonius Rufus dus voor mij viel er ook nog wat op te steken van dit boek. Hoewel ik met de meeste denkers wel bekend was en al eerder teksten van deze filosofen las, vond ik de manier waarop Lamberti de antieke filosofie bij elkaar brengt en overzichtelijk maakt wel heel erg fijn. Voor mij is het dan ook zeker een boek waar ik nog eens wat stukjes in terug zal lezen om het geheugen even op te frissen.
Voor eenieder met een beginnende interesse in deze praktische dimensie van filosofie zal dit alleszins een zeer leerzaam boek zijn dat heel veel handvatten biedt voor een ambachtelijke filosofische beoefening, iets wat we in deze onzekere tijden wel kunnen gebruiken. Ben je geboeid geraakt door Marcus Aurelius dankzij de TikTok-hype of wil je meer weten over het hedonistische epicurisme? Dan kun je eigenlijk geen buil vallen aan Een oefening in leven.