Ik ben mijn 2023 nogal optimistisch begonnen met het lezen van het modernistische monument Ulysses. Door velen gezien als het meest onleesbare boek ooit, maar tegelijkertijd ook beschouwd als een bijzonder geniaal stuk literatuur waar boeken net zo dik als Ulysses zelf (mijn versie telde ruim 900 pagina’s) aan gewijd zijn. Voor mij weer een grote klassieker die ik kan afvinken, maar ik kan niet zeggen dat ik er ontzettend van genoten heb.
We volgen hoofdpersonages Stephen Daedalus en Leopold Bloom gedurende een dag (16 juni 1904 om precies te zijn) in Dublin. Af en toe vang je een glimp of van de dingen die ze doen en meemaken op die dag, maar veel vaker zitten we in het hoofd van één van de karakters. Grote delen van het verhaal zijn dus geschreven als een stream of consciousness. De gedachten gaan alle kanten op en de stijl die Joyce hanteert wisselt in ieder hoofdstuk, waardoor sommige passages nogal hermetisch en ondoorgrondelijk zijn, maar er zijn ook genoeg meer toegankelijke stukken die heel plezierig lezen.
Verbinding
Wanneer het verhaal wat toegankelijker werd, en de eenzaamheid en de behoefte aan verbinding van Daedalus en Bloom op z’n krachtigst overgebracht werd, had ik niet alleen het idee dat ik te maken had met een meesterwerk, maar met een meesterwerk dat me ook nog eens wist te raken. Maar een aanzienlijk deel van het boek is zo moeilijk te lezen dat als je er niet ook een enorme stapel secundaire literatuur naast leest, er een heleboel betekenis verloren gaat.
Op die momenten zag ik nog steeds in dat ik met een waar kunststuk te maken had dat alleen maar geschreven kon zijn door een auteur die niets minder dan geniaal was, maar persoonlijk kreeg ik er geen enkele binding mee. Ik snap dat je je hele leven kunt wijden aan het doorgronden van dit ene boek, en dat er een bepaalde voldoening in schuilt wanneer je weer één van de duizenden aanwezige vormen van intertekstualiteit doorgrond hebt, maar dat is niet hoe ik boeken lees, of hoe ik überhaupt boeken wil lezen.
Losgaan
Voor mij mag de betekenis van het geschrevene wel wat directer toegankelijk zijn, en als ik naslagwerken nodig heb om te begrijpen wat er nu eigenlijk staat, beleef ik weinig lol aan wat ik lees. Tijdens mijn studie heb ik me al door bergen secundaire literatuur moeten worstelen om teksten te begrijpen, tegenwoordig heb ik mijn literatuur graag wat gemakkelijker en meer behapbaar. Maar ik kan me helemaal voorstellen dat wanneer je iets literairs studeert en je een scriptie moet schrijven, het heel plezierig is om iets met dit werk te doen. Er zitten zo ontzettend veel technieken, verwijzingen en thema’s in dat je helemaal los kunt gaan.
Een geniaal boek dus, dat Ulysses, maar de roman vereist een bepaalde manier van lezen die ik op dit moment niet fijn vind. Er is nog zoveel moois te lezen en het leven is zo kort, ik vind het zonde om een significant deel van mijn leesleven te wijden aan één enkel boek. Maar ik snap zeker de fascinatie en de obsessie die sommigen voor dit boek koesteren. Ik zal me vooral de prachtige (simpelere) passages herinneren waarbij je als lezer echt de pijn en de verlangens van de hoofdpersonages voelt. Jammer dat Joyce zo weinig op het gevoel speelt en dat dit in eerste instantie vooral een boek voor het hoofd, en niet voor het hart is.
‘Ulysses’ is de evocatie van één dag in Dublin aan het begin van de twintigste eeuw, 16 juni 1904. Drie Dubliners, vreemdelingen in hun eigen land, spelen de hoofdrol. Stephen Dedalus, de voormalige student die kunstenaar wil zijn; Leopold Bloom, een joodse colporteur van advertenties, de reïncarnatie van Odysseus, de eeuwige zwerver, en Molly, Blooms vrouw.