Wormmaan van Mariken Heitman is een van de genomineerde romans voor de Libris Literatuur Prijs 2022. Wormmaan is Heitmans tweede roman, na het in 2019 verschenen en goed ontvangen De Wateraap. In dit laatste boek verbindt Heitman onze tijd met de tijd waarin onze voorouders net de landbouw ontdekten. Het is een origineel en goed geschreven boek, dat desondanks toch nooit helemaal tot leven komt.
Elke heeft haar hele ziel en zaligheid gestoken in het ontwikkelen van een nieuwe pompoen, maar wanneer ze na jarenlang zwoegen erachter komt dat een concurrent precies dezelfde pompoen heeft gemaakt, besluit ze zich op iets heel anders te focussen. Ze vertrekt naar een Waddeneiland om daar een wilde erwt te maken die dezelfde eigenschappen bezit als de prehistorische erwt. Ze hoopt door de erwt naar zijn oorspronkelijke staat terug te brengen ook een toestand te bewerkstelligen waar niet iedereen haar maar probeert te vormen en haar confronteert met haar (gebrek aan) vrouwelijkheid. In een andere verhaallijn volgen we Ra, een mens die terechtkomt bij de eerste boeren, maar die net als Elke niet helemaal past in de gemeenschap waar die terechtkomt.
Krachtig
Wormmaan is verfrissend in de verbanden die worden gelegd, in de vertelstijl die de lezer in staat stelt om zelf verbanden te leggen en niet alles uitkauwt en in de schrijfstijl die krachtig is. Dit is het vierde boek dat ik lees van de Libris shortlist en het is duidelijk het verhaal dat het meeste bij blijft. Die andere drie romans lijken op een bepaalde manier allemaal op elkaar en op andere boeken, maar Wormmaan valt met weinig anders te vergelijken. Alleen al dat gegeven maakt deze roman de moeite waard en is voor mij de eerste nominatie waarbij ik denk: ja, deze zou de prijs wel verdienen.
Het meest indrukwekkend is de manier waarop Heitman de strijd van Elke met zichzelf en de wereld om haar heen neerzet, hoe Elke telkens geconfronteerd wordt met wie ze is, hoe de mensen om haar heen het bijna als een persoonlijke aanval lijken te zien dat Elke niet de typische, gemiddelde vrouw is. Hoe moet je dan, als het overduidelijk is dat de wereld om je heen niet accepteert, jezelf zien te accepteren en hoe moet je jezelf zijn als telkens weer duidelijk is dat jezelf zijn niet goed (genoeg) is?
Niet overtuigend
Vergeleken met de verhaallijn over Elke, valt die over Ra een beetje tegen. De prehistorische wereld die Heitman schetst is niet al te overtuigend. Het is interessant hoe Heitman het lot van Elke met dat van Ra verbindt, maar de omgeving op zich, inclusief de randfiguren boeien totaal niet. Het was telkens weer een kleine tegenvaller om na een hoofdstuk over Elke er weer een over Ra te moeten lezen.
Richting het einde van het boek wordt de verhaallijn over Ra interessanter, zeker ook omdat het verband tussen Elke en Ra steeds zichtbaarder wordt. Langzaamaan schrijft Heitman toe naar een climax, maar dit legt ook een andere zwakte bloot. Het geheel doet namelijk wat afstandelijk aan, waardoor de climax toch een beetje zijn doel mist. Het is leuk dat je als lezer zoveel zelf kunt invullen, en sommige beschrijvingen zijn zeker raak, maar échte binding met de hoofdkarakters krijg je nooit, waardoor het einde toch niet helemaal bevredigend is.
Bijzonder
Wormmaan bevat zeker een heel aantal goede aspecten, maar het blijkt uiteindelijk toch moeilijk om als lezer een echte emotionele connectie te krijgen met beide verhaallijnen. Het is een boek dat vooral het denken stimuleert, en dat is zeker ook wat waard, maar het stimuleren van het voelen blijft wat achter. Een echt meesterwerk kan ik het dus niet noemen, maar dat dit boek bijzonder is staat buiten kijf.
‘Wormmaan’ van Mariken Heitman gaat over Elke, die na tegenslag op haar werk met een vergeten erwtenras naar een Waddeneiland vertrekt. Ze wil de erwt, een tweeslachtig ras dat zich nauwelijks heeft laten sturen, terugbrengen naar zijn wilde kern. Elke realiseert zich dat zij gewassen vormt, zoals de maatschappij háár probeert te vormen. Wie of wat blijft er over als je alles afpelt dat door anderen aan je werd opgedrongen? Parallel aan Elkes zoektocht verhalen onze voorouders over Ra, eenling op drift, die aansluiting zoekt bij wat later de eerste boeren zullen blijken. Ra, net als Elke in het heden, lijkt nergens bij te passen. Moet deze mens veranderen of de groep – of misschien hun gezamenlijke wereldbeeld?
