Invloedrijk en Prikkelend
Veel dank aan uitgeverij Noordboek voor het recensie-exemplaar.
Aldo Leopold was een Amerikaans bioloog en hoogleraar aan de Universiteit van Wisconsin. In Wisconsin had hij ook drie hectare aan grond waar hij veel vertoefde. Vlak voor zijn dood in 1948 schreef Leopold de essaybundel A Sand Country Almanac, die in 1949 door zijn zoon bewerkt en uitgegeven werd. Deze bundel is van grote invloed geweest op de milieu-ethiek en nu is deze in Nederlandse vertaling verschenen met de titel Denken als een Berg. De vertaling is van de hand van Joris Capenberghs.
Denken als een Berg bestaat uit drie delen. Het eerste deel draagt de naam ‘Het jaar rond op de zandgronden’ en is een bundeling van de observaties die Leopold doet terwijl hij een jaar lang door zijn stuk land heen struint. Het tweede deel bestaat uit dezelfde soort observaties, alleen gaan deze over plekken buiten Wisconsin waar Leopold geweest is, van Canada tot aan Mexico. Het derde deel heet ‘Aanzet tot milieu-ethiek’, waarbij de observaties in de eerste twee delen dienen om een ‘ecosofie’ uit te denken.
Ecosofie
Milieu-ethiek of ecosofie zijn niet per se onderwerpen die direct mijn interesse wekken. Ik associeer deze termen met mensen die zich vastketenen aan hekken van vervuilende bedrijven of mensen die snelwegen blokkeren. Nu vind ik het prima dat die mensen actievoeren, maar ik zelf maak me gewoon niet heel erg druk om de klimaatcrisis of aanverwante kwesties.
Waarom dan toch dit boek ter hand nemen? Omdat ik graag in de natuur vertoef en ik ervan houd om te lezen over planten en dieren door de ogen van mensen die zoveel meer weten over de natuur dan ik als stadse vrouw ooit zal kunnen weten. Ik denk dat we de verbinding tussen onszelf en de natuurlijke wereld om ons heen steeds meer verliezen – dat is een vrij onvermijdelijk gevolg van financieel gewin en moderne vooruitgang boven al het andere plaatsen – en ik vind het inspirerend om te lezen over mensen voor wie die verbinding met de natuur zo vanzelfsprekend is.
Waarschuwing
Ook Leopold waarschuwt in deze bundel al voor het verliezen van die verbinding. Hij leeft in een tijd waarin de mens de natuur vooral is gaan zien als een verzameling kostbare grondstoffen waarmee rijkdom vergaard kan worden. De mens stelt zich daarbij eigenlijk op als een wezen dat boven de natuur staat, in plaats van dat ze er onderdeel van uit maakt. Leopold beschrijft in Denken als een Berg dat er zeker wel verschillen zijn tussen mens en dieren en planten, maar dat de mens vooral ook onderdeel van de natuur is en dat de keuzes die we als mens maken grote gevolgen hebben voor de natuur (en daarmee uiteindelijk ook weer voor ons).
Leopold is helemaal niet zo uitgesproken over wat we dan allemaal wel en allemaal niet moeten doen, wat ik zelf een groot pluspunt vind. Hij is niet belerend, maar hij geeft de lezer vooral stof tot nadenken. Zo is er een terugkerende paradox die de gedachten prikkelt, namelijk: ja, we hebben misschien als mensen recht om in de ongerepte natuur te kunnen zijn, maar op het moment dat je deze behoefte gaat faciliteren, is er geen sprake meer van natuur: “Want om natuur te koesteren, moet je haar zien en strelen, en als genoeg mensen haar gezien en gestreeld hebben, is er geen wildernis meer om te koesteren.”
Bewustzijn
Zijn filosofische gedachten over mens en natuur zijn heel erg boeiend, maar ikzelf heb het meeste genoten van de observaties in de eerste twee delen. Leopold is op geen enkele manier een verstokte hippie (dat was toch natuurlijk ook nog helemaal geen ding); hij jaagt, en ook hij zet de natuur naar zijn hand, maar hij is zich volledig bewust van de effecten van zijn keuzes op zijn omgeving. Hij schiet graag op watersnippen, maar hij weet ook dat hij er genoeg in leven moet laten om het ecologisch systeem in stand te houden en om zelf de lente erna ook weer te kunnen genieten van de acrobatische toeren die de vogels uithalen.
Leopold spreekt met een enorme liefde voor de natuur waarin hij zich begeeft. Hij lijkt verliefd op iedere boom en plant, op ieder dier, groot of klein en hij weet precies hoe iedere kleine ingreep of verandering in de natuur invloed heeft op alles wat leeft. Zelfs in bacteriën, virussen en schimmels ziet Leopold schoonheid: “Ik begon te wensen dat Noah, toen hij de Ark laadde, de schimmels, virussen, bacteriën en insecten die bomen kunnen aantasten, had achtergelaten. Maar snel werd het me duidelijk dat diezelfde ziektes van mijn perceel een machtig bastion maakten, ongeëvenaard in de wijde omtrek.”
Samenhang
Leopold geeft talloze voorbeelden van hoezeer wij met de natuur verbonden zijn en hoezeer de natuur verbonden is met ons. Door te laten zien wat de gevolgen van bepaalde keuzes zijn, laat hij zien dat alles in de natuurlijke wereld heel nauw met elkaar samenhangt. Leopold wil helemaal niet dat we met onze handen afblijven van de natuur, hij wil vooral dat we ons bewust worden van de keuzes die we maken en dat we beseffen dat iedere verandering verstrekkende gevolgen kan hebben.
Als het gaat om bewustwording is Denken als een Berg een heel knap werk. Ik zal nooit zoveel kunnen weten over de natuur als Aldo Leopold deed, maar de manier waarop hij naar de natuurlijke wereld kijkt en hoe hij de plaats van de mens daarin beschouwt, dat is heel inspirerend. Hij weet bovendien heel krachtig een gevoel van verbondenheid op te roepen en dat heeft zeker invloed op de manier waarmee ik naar de wereld om me heen kijk. Ik fiets twee of drie keer per week een rondje, maar doe dat na het lezen van dit boek met een andere blik, want mag ik waar ik doorheen fiets eigenlijk nog wel natuur noemen? Mooi dat we dankzij deze Nederlandse vertaling kennis kunnen maken met de invloedrijke en prikkelende ideeën van deze bioloog.
Verder lezen als je geïnteresseerd bent in de verhouding mens-natuur:
