Toen ik achttien was en in het laatste jaar van de middelbare school zat, zag ik Inland Empire van David Lynch. Het was een overdonderende ervaring die nog altijd ongeëvenaard is en de film prijkt sindsdien op nummer één in mijn filmlijst aller tijden. In de jaren erna heb ik alles van Lynch verslonden, van zijn filmische hoogstandjes tot zijn tekeningen, van het iconische Twin Peaks tot zijn muziekalbums en van zijn korte (teken)films tot zijn boeken. De mate waarin het werk van Lynch me gevormd heeft valt niet te overschatten dus een stuk over hoe essentieel de man is geweest voor mijn doen en laten lijkt me geen overbodige luxe.
Toen zijn overlijden drie dagen geleden bekend werd gemaakt heb ik eerst zo’n twintig keer het nieuwsbericht op de NOS bekeken om mezelf ervan te overtuigen dat het echt waar was dat de man die zo’n enorme invloed op mijn denken en leven heeft gehad er daadwerkelijk niet meer was. Daarna was ik een minuut verdrietig om vervolgens vervuld te raken van blijdschap om al het moois dat hij achterlaat, in de wetenschap dat ik dat allemaal nog ontelbare malen kan bekijken, lezen en beluisteren.
Pannenkoeken
Toen ik ging studeren (2008) en in mijn allereerste studentenkamertje bivakkeerde, zag ik Twin Peaks voor het eerst. Eerst alleen, waarbij ik na enkele afleveringen niet meer durfde te gaan slapen. Dit was het grappigste, spannendste, naarste, vrolijkste, engste wat ik ooit had gezien. Daarna keek ik de serie met een goede vriend, iedere keer onder het genot van pannenkoeken. Een nieuwe traditie was geboren. Enkele maanden geleden nog kwam hij pannenkoeken bij me eten en hebben we Blue Velvet voor ongeveer de twintigste keer samen gekeken.
David Lynch werd langzaamaan een heel groot ding voor mij en tot mijn grote blijdschap ook voor de mensen in mijn omgeving. Zo brak als een aap na twee dagen feesten (en dat was vaak)? Samen uitbrakken met David Lynch (ik kan je niet aanraden overigens om met een enorme kater Six Men Getting Sick Six Times te zien). Nieuw leuk persoon leren kennen? Die persoon inwijden in de wondere wereld van Twin Peaks. Misschien kies ik mijn vrienden erop uit, maar er was niemand die Twin Peaks niet helemaal geweldig vond, of die niet gegrepen werd door de surrealistische droomwerelden in zijn films.
Bezegeling
Er zijn vele vriendschappen bezegeld via Twin Peaks en het weirdere deel van zijn filmografie. Ik kan oprecht zeggen dat ik het meeste van zijn werk tientallen keren heb gezien en dat ik er nog steeds van kan genieten als was het de eerste keer dat ik het zag. Lynch verstaat de kunst om de memorabele scenes aan elkaar te rijgen, en ze zijn zo talrijk dat je er altijd weer enkele vergeet. Na twintig keer Twin Peaks, Lost Highway of Mulholland Dr. kan ik nog steeds verrast zijn door bepaalde scenes en dialogen.
Het helpt ook mee dat veel van zijn films zo onbegrijpelijk zijn dat het onmogelijk is om precies te onthouden hoe het verhaal nu in elkaar steekt. Ik kan na een keer of dertig Inland Empire nog steeds niet uitleggen wat er allemaal precies gebeurt, en juist dat zorgt ervoor dat ik de film eindeloos kan blijven kijken. Het werk van Lynch moet je ondergaan en je moet vooral accepteren dat je niet alles (of helemaal niks) zult begrijpen.
Schone schijn
Dat betekent niet dat er niks op het spel staat in zijn werk, verre van. In zijn oeuvre onderzoekt hij de donkere kanten van het menselijke bestaan die vaak verhuld blijven achter een façade van gewenst gedrag en schone schijn. Duistere verlangens en grote trauma’s spelen de hoofdrol in zijn werk en geven zijn films altijd een bepaalde zwaarte. Lynch zou Lynch echter niet zijn als hij deze ellende niet pareert met de nodige humor en hoop. Zelfs Inland Empire, zijn meest duistere film, kent een aantal grappige momenten en zelfs een soort van happy end.
Wat dat betreft heb ik zeer waardevolle lessen geleerd van David Lynch. Ten eerste leerde Lynch me dat niet alles rationeel begrepen hoeft te worden. Zijn films zijn op bepaalde punten onbegrijpelijk, maar ik voel er van alles bij en voel vooral dat alles enorm veelbetekenend is. Dat is soms het enige dat ertoe doet, het hoofd hoeft zich niet per se met alles te bemoeien. Voor iemand die lange tijd vooral in haar hoofd leefde en alles altijd maar wilde begrijpen en kloppend wilde maken is dat een zeer belangrijke les geweest. Ik denk nog steeds graag en veel na (beroepsdeformatie), maar kan er inmiddels ook zeer van genieten dat sommige dingen nu eenmaal niet kloppend te krijgen zijn.
Zwart-wit
Een tweede les die ik van David Lynch heb geleerd via zijn werk, is dat het licht en de duisternis niet tegenover elkaar staan, maar dat ze prima naast elkaar kunnen bestaan. Bij Lynch hebben de grootste boeven nog een zachte, menselijke kant en de ogenschijnlijk succesvolste personages blijken bij nader onderzoek zwaar getroebleerd te zijn. Ik maakte als adolescent kennis met David Lynch en dat is een periode waarin je graag alles zwart-wit ziet, maar Lynch liet me zien dat de wereld toch vooral uit grijstinten bestaat, en dat het enorm verrijkend kan zijn wanneer je al die grijze gebieden leert te zien.
Het feit dat zwaarte en lichtheid in zijn werk hand in hand gaan heeft me bovendien geleerd om op een andere manier naar gebeurtenissen uit mijn eigen leven te kijken en er daardoor veel meer berusting in te vinden. Het kan erg makkelijk en fijn zijn om bepaalde zaken door een rigide en zwarte bril te bekijken, maar de werkelijkheid is veel gecompliceerder en godzijdank zijn er maar heel weinig zaken in het leven die daadwerkelijk in- en inzwart zijn (net zoals er weinig zaken zijn die in- en ingoed zijn).
Rare zelf
Tot slot heb ik geleerd dat je ver je kunt komen door lekker je rare zelf te wezen. Het oeuvre van David Lynch is zo vreemd omdat Lynch zelf zo heerlijk vreemd is. Zijn interviews zijn altijd geweldig, de boeken die hij geschreven heeft zijn geweldig en de YouTube-filmpjes waarin hij voorkomt zijn zo geweldig (ik kan je enorm het twintig minuten durende filmpje aanraden waarin hij uitlegt hoe hij quinoa maakt) omdat het zo’n ongelooflijk authentieke man was. Ik word mijn hele leven al door velen raar gevonden, maar David Lynch liet zien dat er helemaal niks mis is met een beetje vreemdheid en onbeschaamd je rare zelf zijn.
Het werk van Lynch is echt extreem vormend geweest tijdens mijn studententijd en ik ben in de loop der jaren vergroeid geraakt met zijn oeuvre. Bij mij overheerst na zijn overlijden vooral blijdschap dat ik zijn creatieve uitspattingen zo intens heb mogen beleven, en dat ik tot mijn dood heel veel plezier ga hebben aan al het moois dat hij ons heeft achtergelaten. Ik hoop dat alle mindere goden die nu hun kans ruiken om een nieuw seizoen van Twin Peaks te maken dat vooral niet gaan doen en afblijven van een ongekend creatief en uniek nalatenschap dat in ieder geval voor mij nooit meer geëvenaard zal worden.