Yukio Mishima – Beautiful Star (1962)

Toen ik zeventien was las ik Bekentenissen van een Gemaskerde (1949) van Yukio Mishima. Bepaalde beelden uit het boek zijn nooit uit mijn systeem verdwenen, en dat is voor mij – die niet per se goed is in het onthouden van boeken – toch wel bijzonder. Ik heb me in de zeventien jaar erna steeds voorgenomen meer van Mishima te lezen. Nu was het moment daar, toen ik de science-fictionroman van Mishima voor ogen kreeg.

Ja, één van Japans grootste auteurs – die vooral bekend stond om het uitwerken van grote, zware thema’s als de dood en zinloosheid – schreef gek genoeg ook een science-fictionroman. Het verhaal gaat over een gezin waarvan alle vier de leden geloven dat ze niet van deze aarde komen. De vader komt van Mars, de moeder van Jupiter, de zoon van Mercurius en de dochter van Venus. Ze zijn naar aarde gebracht om de atoombom te stoppen en de mensheid te redden. Gaandeweg komen ze in contact met anderen die er ook van overtuigd zijn dat ze alien zijn, maar deze anderen hebben ook hun eigen duistere agenda.

Openbaring

Vooral de eerste helft van deze roman is ontzettend goed. We maken kennis met vier mensen die eigenlijk niet goed mee konden komen in het leven en door hun openbaring dat ze eigenlijk aliens zijn nu wel een manier hebben gevonden om het leven zin en betekenis te geven. Ondertussen stelt hun omgeving zich wantrouwend op tegenover het gezin. Ze doen namelijk altijd zo raar en uit de hoogte, alsof ze beter zijn dan iedereen.

Je zou hier parallellen kunnen trekken met mensen die vandaag de dag in complottheorieën geloven en hoe hun omgeving daarmee omgaat. De geweldige documentaire Behind the Curve uit 2018 toont bijvoorbeeld best wat zaken die overeenkomen met de psychologische en sociologische structuren die een rol spelen binnen het gezin van Beautiful Star en die Mishima heel overtuigend uitwerkt. Deze documentaire volgt flat earthers, mensen die geloven dat de aarde plat is en die constant zoeken naar bewijs voor deze stelling.

Cocon

De documentaire laat vooral heel mooi zien hoe mensen die zich niet echt thuis voelden in de wereld een gemeenschap hebben gecreëerd waar ze wel serieus genomen worden en waar ze zich wel veilig voelen. Dat is natuurlijk heel mooi, maar ze plaatsen zichzelf daarmee ook buiten de maatschappij door zich volledig terug te trekken in die veilige cocon.  

Hetzelfde lijkt het geval te zijn bij het gezin uit Beautiful Star, totdat er zich opeens ook andere personages melden die beweren dat ze niet op Aarde geboren zijn. Zo wordt dochter Akiko verliefd op een jongen die ook van Venus komt, en komt vader Juichiro in aanraking met drie mannen die ook aliens beweren te zijn. Toch raak je als lezer nooit overtuigd van het feit dat al deze ‘aliens’ daadwerkelijk aliens zijn, juist omdat Mishima zoveel aandacht besteedt aan het zorgvuldig construeren van al deze bijzondere personages, hun achtergronden, karaktereigenschappen en overwegingen. Daaruit blijkt eerder dat ze aliens zouden willen zijn, en niet direct dat ze het ook daadwerkelijk zijn.

Schemergebied

Dat is dan ook precies de grote kracht van Beautiful Star. Je blijft als lezer enorm lang in het ongewisse over hoe de vork nu echt in de steel zit. Pas in de laatste alinea komt er duidelijkheid, en zelfs dan blijf je twijfelen. Je bevindt je continu in een schemergebied tussen weten en niet-weten in, en daarmee daagt Mishima de lezer continu uit. Het maakt direct duidelijk waarom hij als één van de grootste schrijvers uit Japan gezien wordt.

Menselijke conditie

Toch is de tweede helft van het verhaal wat onevenwichtig. Zo bestaat een significant deel van die tweede helft uit het gesprek tussen vader Juichiro en de drie mannen die hebben gereageerd op een oproep in de krant. Weliswaar worden in dat gesprek interessante (en zeer pessimistische) ideeën over de menselijke conditie uit de doeken gedaan, maar het gaat echt veel te lang door en wordt op den duur vrij vervelend.

Daar tegenover staan dan verhaallijnen die afgeraffeld aanvoelen of onderbelicht blijven. Zo blijft de moeder van het gezin altijd op de achtergrond en kom je over haar nauwelijks iets te weten, terwijl de andere drie leden van het gezin bijzonder veel aandacht krijgen. Bovendien zijn er verhaallijnen, bijvoorbeeld die van de zoon en zijn politieke carrière, die veelbelovend beginnen maar niet een erg bevredigende afwikkeling kennen.

Atoombom

Over politiek gesproken, dit boek verscheen in 1962, het jaar waarin de Koude Oorlog tot een hoogtepunt kwam. Het is dan ook niet verwonderlijk dat Mishima (net als vele tijdgenoten) schrijft over de atoombom en het eventuele einde van de mensheid. Mishima onderscheidt zich van zijn collega’s door het idee op te werpen dat het misschien wel een zegen voor de mensheid is als we allemaal door de atoombom verzwolgen worden, en dat we misschien ook niet beter verdienen. Bovendien schetst Mishima het Japanse politieke klimaat in die tijd, zoals we dat bijvoorbeeld ook veel in het werk van Kenzaburo Oë tegenkomen. Dat betekent dat we lezen over extreme politieke ideeën en over personages die niet huiverig zijn om geweld te gebruiken voor een hoger doel.  

Er zit enorm veel in Beautiful Star, en Mishima is een kei in het ontleden van de karakters van zijn personages. En toch, door de wat wankele tweede helft, blijft het gevoel overheersen dat hier nog zoveel meer in had gezeten. Een heel lichte teleurstelling overheerst daardoor, die ik hopelijk ga wegspoelen door binnenkort nog een Mishima te lezen, want dat deze man kon schrijven, dat staat buiten kijf.