Tijdens de eerste jaren van mijn leven als student filosofie zat ik in een Platoleesgroep waar ik met heel veel plezier zo’n acht Socratische dialogen las (Socrates is vaak de wijze hoofdrolspeler, maar de ideeën die overgebracht worden zijn die van Plato), waaronder ook de Politeia, Plato’s meesterwerk. Nu zijn we nooit aan de Phaedo toegekomen (het jaartal in de titel is een ruwe schatting overigens), wat eigenlijk toch wel wat raar is. In deze dialoog gaat het namelijk over de laatste uren van Socrates, voordat hij de gifbeker leeg dronk – hij werd ter dood veroordeeld omdat hij niet de goden van de stad eerde en omdat hij een slechte invloed had op de jeugd.
Dat is natuurlijk een gebeurtenis die tot de verbeelding spreekt en toen het in de podcast History of Philosophy without Any Gaps (waar ik sinds een tijdje trouw iedere dag een afleveringetje van luister, het is echt een aanrader als je meer wil weten over de geschiedenis van filosofie, of als je – in mijn geval – je kennis weer een beetje wil opboenen) over de Phaedo ging besloot ik deze dialoog er toch eens bij te pakken.
Bekrompen geest
In deze dialoog is vooral Phaedo aan het woord die aan Echekratès vertelt wat Socrates nog allemaal te vertellen had in de laatste uren voor zijn dood. En dat is, Socrates kennende, natuurlijk heel erg veel. Hij gaat in discussie met de andere aanwezigen over de onsterfelijkheid van de ziel, en weet die onsterfelijkheid zodanig te bewijzen dat “zelfs een bekrompen geest” niet anders kan dan hiervan overtuigd te raken. Bovendien gaat het ook nog over de Ideeënleer, krijgt Socrates het op een gegeven moment op de heupen en beschrijft in geuren en kleuren het hiernamaals en krijgen we als lezer ook nog een stukje intellectuele biografie voorgeschoteld.
In krap honderd pagina’s gaat het dus om de grote vragen des levens en komen er heel wat intrigerende redeneringen langs. Er wordt vooral flink gehamerd op de levenswijze van de filosoof, die niet hoort te geven om alle onbelangrijke dingen die bij het lichaam horen (kleding, lekker eten, mooie spullen), maar die zich puur op zuivere waarheid moet richten met behulp van de ziel. De filosoof is er tijdens zijn leven al constant mee bezig om de ziel van het lichaam te scheiden. Sterven moet je dan ook vooral zien als de ultieme voltooiing van de scheiding tussen lichaam en geest en het is dan ook helemaal niet nodig om somber te zijn over de naderende dood,
Onthechting
Maar die ultieme scheiding kan alleen maar goed plaatsvinden wanneer de filosoof zich tijdens zijn leven al oefent in deze onthechting. Filosofie is dan ook vooral een oefening in het sterven, en dat is een gedachte die we in de geschiedenis van de filosofie nog vaker terug zullen zien keren (de stoïcijn Seneca is de eerste die zo in mijn hoofd opkomt). Plato zelf schijnt deze ideeën van onthechting en een streven naar zuiverheid bij wat pythagorische filosofen uit zijn tijd gehaald te hebben dus ze waren in die tijd al niet heel nieuw en oorspronkelijk.
Ik zal je verder niet vermoeien met de uitgebreide redeneringen die Plato opzet. Als je daar benieuwd naar bent kan ik je vooral aanraden om deze dialoog er zelf bij te pakken. Je zult zeker niet verveeld raken, want dit is echt een geweldige dialoog die alles heeft waar ik op hoopte. Er zit humor in (ik moest hardop lachen op het moment dat de vrouw van Socrates begint te jammeren “zoals het vrouwen betaamt” en Socrates opdracht geeft om haar te laten verwijderen), het is goed geschreven, fijn leesbaar (goed vertaald ook door Xaveer de Win) en er zitten echt wel strakke redeneringen in die je – als je alleen je verstand gebruikt – nog helemaal niet zo makkelijk kunt ontkrachten.
Charme
Ik zie het lezen van Plato vooral als een speelse oefening in het logisch denken. De tekst leent zich ervoor om op sommige momenten te pauzeren en even stil te staan bij wat er gezegd is en met mogelijke tegenwerpingen te komen. Plato’s ideeën zijn nu misschien niet meer van deze tijd, maar als je meegaat in zijn soms wilde uitgangspunten valt er echt heel veel te genieten.
Vergeet niet dat Plato de eerste was die over alle vragen nadacht (en schreef) waar we tegenwoordig nog steeds over nadenken. Het is enorm boeiend en leerzaam om te lezen waar het ooit allemaal mee begon. De vorm (de dialoog waarbij iedereen de hele tijd volmondig instemt met wat Socrates zegt) en de ideeën komen anno nu nogal bevreemdend over, maar daar schuilt ook juist de charme in. Ik kan niet anders zeggen dan dat ik verschrikkelijk genoten heb van deze tekst en dat deze er eigenhandig voor heeft gezorgd dat ik de komende tijd nog wat filosofische teksten ga doornemen (en bespreken).
De Phaedo is een dialoog tussen Echekratès en Phaedo. Phaedo vertelt over de laatste gesprekken tussen de ter dood veroordeelde Socrates en zijn leerlingen en vrienden. Centraal idee hierbij is de onsterfelijkheid van de ziel. Gesteund door deze overtuiging berust Socrates in zijn nakende dood. Hij heeft immers uitzicht op een andere en betere wereld.
