Meestal verschijnt eerst het boek, voordat er überhaupt aan een verfilming gedacht kan worden, maar in het geval van 2001: A Space Odyssey werkten schrijver Arthur C. Clarke en regisseur Stanley Kubrick samen aan het script voor de film en schreef Clarke ondertussen aan de roman. Nu heb ik de film al een keer of tien gezien – het is dan ook één van mijn favoriete films – maar het boek las ik onlangs pas voor het eerst.
Het verhaal begint zo’n drie miljoen jaar geleden, wanneer de voorouders van de moderne mens en de andere dieren nog helemaal gelijk aan elkaar waren. Dat verandert wanneer er een mysterieuze monoliet in de nabije omgeving van de mensapen verschijnt. De leider van de groep krijgt spontaan het idee dat dieren ook als voedsel kunnen dienen en dat ze instrumenten kunnen vervaardigen om het doden van dieren gemakkelijker te maken. Een grote stap in de richting van menswording is gezet.
Hal
Eind jaren negentig van de vorige eeuw reist wetenschapper Heywood R. Floyd af naar de maan omdat daar zo’n zelfde monoliet is ontdekt. De monoliet moet er al miljoenen jaren geleden en met opzet begraven zijn. Vervolgens reizen in 2001 zes bemanningsleden (waarvan vier in een kunstmatige slaap gehouden worden) en één computer met kunstmatige intelligentie – Hal genaamd- af naar Saturnus. Het doel van de missie is lang onduidelijk, maar wat wel duidelijk is, is dat Hal – die verantwoordelijk is voor het monitoren van alle vitale functies van het ruimteschip – een eigen wil heeft en alles in werking stelt om zijn plannen uit te voeren.
Wat me keer op keer verbaast als ik de film zie, en wat me nu ook weer enorm verbaasde toen ik het boek las, is hoe inventief het verhaal is, zeker als je bedenkt dat film en boek in 1968 uitkwamen. Dit verhaal moet wel het resultaat zijn van een onbegrensde verbeeldingskracht en creativiteit. Dat een science-fictionverhaal meer dan vijftig jaar na dato nog zo fris aan kan voelen is ongekend.
Visie
Dat komt ook mede omdat een deel van de toekomstvisie van Kubrick en Clarke best een beetje in de buurt komt van ons leven hier en nu op aarde. Qua technische vooruitgang blijven we misschien achter bij het verhaal, maar overbevolking, pandemieën en de 24/7 toegang tot allerhande media en verbinding tussen jou en de mensen om je heen zijn zo wat dingetjes die tijdens het lezen doen glimlachen.
Kubrick en Clarke leggen misschien net wat andere accenten, maar in beide gevallen blijft het verhaal fier overeind staan. Kubrick focust zich vooral op de verhaallijn met Hal, en het idee dat de intelligentie en drang naar vooruitgang van de mens de grootste gevaren zijn voor de mens. Clarke daarentegen legt de nadruk vooral op de ontwikkeling naar een nieuwe mens, op een nieuwe stap in de evolutie.
Prikkelen
Doordat de film niet alleen een geweldig verhaal vertelt, maar tegelijkertijd ook een audiovisueel juweel is, geef ik misschien net nog iets meer de voorkeur aan dit toonbeeld van totaalkunst. Maar het boek van Clarke is ook gewoon heel erg goed, en weet door zijn vorm misschien wel meer de diepte in te gaan dan de film. Maar wat voor zowel film als boek geldt, is dat ze allebei verschrikkelijk meeslepend zijn, dat ze tot de verbeelding spreken en dat ze stof tot nadenken geven.
Ik heb in de literatuur nog ontzettend veel te ontdekken binnen het science-fictiongenre, maar voorlopig is 2001: A Space Odyssey één van mijn persoonlijke hoogtepunten. Ik heb nog niet veel boeken binnen het genre gelezen die mijn denken zo hebben weten te prikkelen. Intelligente buitenaardse beschavingen, mens-zijn, kunstmatige intelligentie, posthumanisme, alles wat ik boeiend vind, zit in deze roman. Een dikke vier sterren om mee te beginnen, maar het zou zomaar kunnen dat wanneer deze nog meer bezonken is, ik er nog een halfje bij aan plak.
Even voor het ontstaan van menselijk leven op aarde, ontdekt een groep apen een monoliet. Vier miljoen jaar later wordt een gelijkaardig object ontdekt op de maan, dat een signaal uitzendt naar Saturnus. Commandant Bowman en astronaut Poole vertrekken met het ruimteschip Discovery op een speciale missie, met de hulp van supercomputer HAL-9000.
