In eigen land won Claudia Piñeiro al een aantal prijzen met haar romans. Elena Sabe, de originele titel van deze roman, kwam in 2007 uit in Argentinië. Vorig jaar kwam de Engelse vertaling van de hand van Frances Riddle uit en deze geraakte tot aan de shortlist van de International Booker Prize 2022. Elena Knows is qua omvang niet al te groot, maar Piñeiro weet heel wat te vertellen in dit beperkt aantal pagina’s.
Elena lijdt aan de ziekte van Parkinson. Ze moet zorgvuldig incalculeren wanneer ze activiteiten onderneemt, want haar medicijnen stellen haar telkens maar kort in staat om simpele handelingen, zoals lopen, uit te voeren. Ze is op weg naar Isabel, een vrouw die ze jaren geleden heeft geholpen en de tijd is nu aangebroken voor Isabel om een wederdienst te verlenen. Elena is namelijk fysiek niet meer zelf in staat om de dood van haar dochter Rita te onderzoeken. Iedereen om haar heen zegt dat Rita zelf de kerktoren heeft beklommen en zich daar heeft opgehangen, maar Elena is ervan overtuigd dat Rita vermoord is. Isabel is Elena’s laatste strohalm om de waarheid boven tafel te krijgen.
Detective
Afwisselend lezen we hoofdstukken over Elena’s tripje naar Isabel en hoofdstukken over Elena’s beleving van de gebeurtenissen rond de dood van haar dochter. Elena Knows geeft niet direct al haar geheimen prijs, maar gaandeweg vallen er steeds meer puzzelstukjes op hun plaats en krijg je als lezer steeds beter een beeld van Elena, van Rita, hun relatie onderling en de gebeurtenissen op die noodlottige dag waarop Rita overleed. Piñeiro weet een intiem verhaal over de rouw van een moeder te verpakken in een roman die leest als een detective.
Een belangrijk thema in de roman is het leven met een ziekte en de weerslag die dat heeft op de persoon zelf en zijn omgeving. Elena’s leven staat helemaal in het teken van haar ziekte, iedere seconde van de dag wordt ze geconfronteerd met alles wat ze niet meer kan en langzaamaan wordt bovendien steeds duidelijker dat ook Rita, die de volledige zorg voor haar moeder op zich genomen had, het lastig vond om telkens weer opnieuw te gebreken van haar moeder aan te zien. Bovendien beschrijft Piñeiro heel overtuigend hoe de samenleving geen geduld heeft voor zieke mensen als Elena. Tijdens haar reis naar Isabel komt Elena steeds weer in aanraking met mensen die geen tijd hebben voor haar, zoals wanneer ze bijvoorbeeld naar een plekje in een volle trein zoekt.
Christelijke moraal
Maar het belangrijkste thema is toch wel hoe vrouwen gebukt kunnen gaan onder de christelijke moraal die hen overal in Argentinië door de strot wordt geduwd. Elena Knows gaat voor een heel groot deel over hoe religieuze mannen precies bepalen hoe vrouwen hun leven moeten leiden. Zo blijkt Isabel, wanneer Elena haar gevonden heeft, haar eigen verhaal omtrent dit thema te hebben, bepaalt de pastoor voor Elena hoe zij om moet gaan met de dood van haar dochter en had diezelfde pastoor een heleboel ideeën over hoe Rita, die pas op haar veertigste haar eerste relatie kreeg, haar leven in moest vullen.
Het ergste van dat alles: de vrouwen geloven zo heilig in wat de pastoor hen voorschotelt, dat ze die moraal ook op elkaar botvieren. Zo twijfelt Elena zo erg aan het feit of Rita wel kinderen kan krijgen, dat ze Rita wanneer ze twintig is aan allerlei onderzoeken laat onderwerpen, op aandringen van de pastoor: “Dr Benegas suggested a test to see if Rita had a uterus. To make sure we’re not in for any surprises, Elena, to check that Rita’s not a pod without a seed who won’t be able to fulfull her purpose in the world.“
Overpeinzing
Het maakt geen van de personages in deze roman sympathiek, omdat ze allemaal te ver gaan in het doordrijven van hun ideeën en elkaar op die manier allemaal geweld aan doen. Maar het is een uiterst effectieve manier om bloot te leggen hoe vrouwen altijd aan zoveel, van bovenaf opgelegde, standaarden moeten voldoen en hoe vrouwen elkaar tekort doen door zo te hameren op ouderwetse patriarchale ideeën. Elena Knows daagt wat dat betreft uit tot overpeinzing, en dat allemaal verpakt in een heel vernuftig gecomponeerd verhaal waarbij pas in de laatste hoofdstukken de waarheid boven tafel komt. Erg knap boek, en dat alles in nog geen 150 pagina’s.
Het leven uit één dag: Elena heeft Parkinson, haar dagindeling en haar schaarse activiteiten hangen af van de stipte momenten waarop ze haar medicijn kan innemen, omdat haar ledematen daarna een paar uur lang wat beter meewerken. Elena gaat Isabel opzoeken, een vrouw die nog een schuld bij haar heeft uitstaan, denkt ze. Om bij Isabel te komen, moet ze de hele stad door, een bijna onmogelijke opgave in haar geval. Maar Isabel moet haar helpen om aan te tonen dat Rita geen zelfmoord heeft gepleegd. Met een strop om haar nek hing ze aan de kerkklok, haar dochter, die haar verzorgde, die zelfs bij Elena bleef wonen toen ze op haar veertigste haar eerste vriend kreeg. Als Elena eindelijk tegenover Isabel zit, blijkt de uitstaande schuld een illusie te zijn, evenals Elena’s andere zekerheden…
