De Noor Tarjei Vesaas schreef proza en poëzie en zijn De Boot in de Avond laveert ergens tussen die twee. Zijn werken De Vogels en Het IJskasteel zijn misschien het bekendst, maar dit werk schijnt dan weer zeer ingewikkeld te zijn in tegenstelling tot die twee andere verhalen, en een beetje uitdaging kan nooit kwaad. In 2020 kwam bij uitgeverij Lebowski voor het eerst een Nederlandse vertaling van De Boot in de Avond uit. De vertaling is van de hand van Marin Mars. Zowel Lebowski als Mars verdienen alle lof, want dit werk is uitermate bijzonder en het lezen ervan is een verrijkende ervaring.
In veertien verhalen (of zijn het hoofdstukken?), sommige van slechts enkele pagina’s lang, andere wat langer, staat telkens een personage en zijn verhouding tot zijn omgeving centraal. Of het hier telkens hetzelfde personage betreft, is onduidelijk. Soms zijn de personages tegen hun wil speelbal van hun omgeving, maar vaker onderwerpen ze zich vrijwillig aan een omgeving of natuur die zich niet laat beteugelen. Soms wordt het personage één met die omgeving, andere momenten is er sprake van een zekere strijd om zijn omgeving te (om)vatten. Sommige verhalen zijn zeer abstract, andere kennen een wat gangbaarder verloop.
Vaag
Dat klinkt allemaal nogal vaag, en dat is het eigenlijk ook. De grootste vraag waarmee je achterblijft na het lezen van De Boot in de Avond is: wat betekent het nu eigenlijk allemaal? Handvatten en aanknopingspunten die de lezer op een bepaald spoor zetten zijn nauwelijks aanwezig. Soms zijn de verhalen duidelijk gegrond in onze wereld, andere keren lijken ze bijna losgezongen van de realiteit, maar nooit krijgt de lezer grip op het geschrevene. Ieder verhaal roept vragen op die onbeantwoordbaar lijken: wie is hier aan het woord? Tegen wie heeft het personage het? Behoren de verhalen tot één geheel of moeten ze gelezen worden als losse stukken?
Op een gegeven moment ben ik gestopt met het focussen op de vragen die bij me opkwamen. Dat leidde alleen maar tot frustratie, en dat is zonde, want De Boot in de Avond heeft op andere vlakken zoveel te bieden. Toen ik eenmaal stopte met het geschrevene te bevragen, kwam er ruimte om te genieten van de cadans van de woorden en de zinnen, van de manier hoe de woorden op een heerlijke manier door je hoofd heen vloeien. Daar helpen de introspectieve vertelstijl (we lezen het hele boek eigenlijk alleen maar over innerlijke ervaringen en gevoelens) en het repetitieve karakter enorm bij. Ik merkte al snel dat ik me verloor in hoe de woorden en zinnen klonken, dat het helemaal niet meer uitmaakte wat de woorden betekenden, dat het daarentegen alleen maar draaide om wat je ervoer bij de manier waarop Vesaas de woorden aaneenrijgt.
Andere manier
Dat klinkt ook allemaal heel erg vaag, maar het is misschien wel gewoon zo dat vaag geschreven boeken om een andere manier van lezen vragen. Er zit ook wel een grappige overeenkomst tussen hoe ik dit boek ervaren heb en wat de personages in de verhalen ervaren. Soms is er strijd om het vertelde te begrijpen (net zoals sommige personages in een strijd verwikkeld zijn met zichzelf of de omgeving), soms voel je je zonder enige twijfel één met het vertelde (zoals andere personages zich één voelen, zonder de zaken te bevragen). De Boot in de Avond is misschien wat dat betreft wel een belichaming van het leven zelf. Momenten waarin we aan alles twijfelen en waarbij we het gevoel hebben dat er een onoverbrugbare kloof bestaat tussen het ‘ik’ en onze omgeving wisselen zich af met momenten waarin we helemaal samenvallen met onszelf en onze omgeving.
Genot
In het begin ervoer ik frustratie maar die maakte al snel plaats voor bewondering en een groot genot. Het enige smetje dat ik kan ontdekken is het feit dat ik niet echt geraakt werd door het vertelde. Daarvoor is het misschien dan toch net allemaal te abstract, maar de unieke ervaring die dit boek is maakt heel veel goed. De passage die ik wel ronduit schitterend vond wil ik je niet onthouden:
Bloemen tussen de stenen, en knoppen die op springen staan. De zon zal ze overspoelen en de geuren zullen veranderen naarmate alles tot leven wordt gewekt. Je ziet het al: nog nooit hebben de hellingen zo uitbundig gebloeid als dit jaar. Dat belooft nog wat, veel is nog niet eens uitgekomen. Je maakt er deel van uit. Hier moet je zijn.
Het sterke gevoel van er deel van uit te maken. Je loopt over de heuvel, verwonderd, in een ochtendbad van het vreemde, en dat alleen om de melkemmer te halen.
De Boot in de Avond
De Boot in de Avond is proza, maar dient misschien wel als poëzie gelezen te worden. Het is zonder twijfel een van de meest bijzondere leeservaringen die ik heb gehad, en daarmee eentje die ik niet snel zal vergeten. Dit soort unieke, uitdagende boeken maken dat lezen zo’n geweldige hobby is.
Filosofische roman over de strijd tussen mens en natuur In zijn laatste, meest persoonlijke roman weet Tarjei Vesaas proza en poëzie te verenigen. Alledaagse scenes, dromen en visioenen wisselen elkaar af en vormen samen een indringend levensverhaal. De betovering van de dans van de kraanvogels, de eendrachtige samenwerking tussen vader, zoon en paard in een besneeuwd bos, de oude, zwijgzame vriendschap met een steen: Vesaas neemt je mee in zijn wereld en geeft je toegang tot zijn intiemste gevoelens en gedachten.
