Kort geleden werd de shortlist voor de Libris Literatuur Prijs 2022 bekendgemaakt. Meestal heb ik toch in ieder geval wel twee of drie van die shortlisters al gelezen, maar dit jaar waren alle genomineerden mij nog onbekend. Ik zal ze de komende weken allemaal lezen en bespreken. Aleksandra van Lisa Weeda is één van de genomineerde romans en het boek waar ik het meest benieuwd naar was. Natuurlijk ook vanwege de oorlog nu in Oekraïne, en ook omdat ik de afgelopen jaren een aantal heel goede films (Donbass, Atlantis) heb gezien over de Donbas-regio dat al flink wat jaren oorlogsgebied is.
Aleksandra is Weeda’s oma en ze heeft Weeda de opdracht gegeven af te reizen naar Loegansk om daar het graf van Weeda’s oom Kolja te bezoeken. Bij de grens wordt ze aangehouden, maar ze vlucht en belandt in een paleis waar ze Aleksandra’s vader Nikolaj tegenkomt. In het paleis, waar de doden op zoek zijn naar rust, dwaalt Weeda rond en leert ze de geschiedenis van haar Don-Kozakken familie kennen.
Oorlogsgebied
De hoofdstukken die zich afspelen in het paleis wisselen zich af met hoofdstukken die zich afspelen in 2014. We lezen hoe de Donbas tot oorlogsgebied verwordt en hoe iedereen zich moet richten naar de wil van de separatisten. Beetje bij beetje leren we hoe Kolja aan zijn einde gekomen is en kunnen we ons een klein beetje een beeld vormen van hoe beklemmend het moet zijn (geweest) om in die regio te wonen.
Die beklemming is sowieso wel een rode draad door het boek heen. Aleksandra heeft al vanaf jonge leeftijd onder het juk van totalitaire regimes moeten leven. Eerst is het het communisme, dan is het het nazisme en haar achtergebleven familieleden hebben ook moeten leren leven met de dreiging van Poetin. Weeda weet goed het leven tussen hoop en vrees over te brengen en het is pijnlijk te lezen over een familie die nooit echt vrijheid heeft kunnen ervaren. Wat dat betreft is Aleksandra zeker een belangrijke en beklijvende roman.
Rommelig
Maar je voelt ‘m al aankomen; niet alles aan deze roman was goed. De opbouw vond ik bijvoorbeeld enorm rommelig. Weede wisselt heel vaak van perspectief, op het irritante en onleesbare af en er komen heel veel personages langs die uiteindelijk niet belangrijk blijken. Bovendien werken de fantastische elementen maar de helft van de tijd, de andere helft komen ze nogal potsierlijk over. Ik had het graag anders gezien, maar Aleksandra is niet bijster goed geschreven en leest daarom ook niet fijn.
Het is moeilijk om een boek te beoordelen dat inhoudelijk zo goed is, maar qua stijl en opbouw juist zo matig is. Laat ik het dan maar bij een kleine onvoldoende houden, omdat ik de inhoud in dit geval dan nog net iets zwaarder vind wegen. Maar als je op zoek bent naar verhalen over deze oorlog, dan verwijs ik toch liever naar de eerdergenoemde films. Die zijn op alle vlakken heel overtuigend.
Een uitzonderlijke familiegeschiedenis begint bij de grootmoeder van de auteur, Aleksandra. In 1942 wordt zij vanuit de Oekraïne gedeporteerd en in Duitsland in de oorlogsindustrie tewerkgesteld. Haar kleindochter Lisa reist later naar haar grootmoeders geboorteplaats en ontmoet, op de vleugels van haar verbeelding, haar overgrootvader Nikolaj, die al bijna driekwart eeuw op zijn dochter zit te wachten. Samen met hem gaat ze op zoek naar sporen van haar neef, die tijdens het recentelijk opgelaaide conflict in Oost-Oekraïne is vermoord. Dit is het verhaal van een familie tussen Oost en West, die maar niet loskomt van een gebied dat nooit rust lijkt te vinden.
