Bekrachtigen
Vorige week werd ik opeens enorm bevangen door voorpret voor de Olympische Spelen in Japan. De afgelopen week stond dan ook in het teken van Japanse muziek, Japans koken, Japanse film en een Japanse roman. Kokoro wordt over het algemeen gezien als het belangrijkste werk van Natsume Soseki. Het was mijn eerste boek van deze schrijver en het wist te bekrachtigen waarom ik zo van de Japanse literatuur houd.
Een jonge student raakt bevriend met een oudere man die compleet geïsoleerd leeft. Sensei (meester), zoals de student de man noemt, heeft gestudeerd maar nooit gewerkt en het is duidelijk dat hij een duister geheim met zich meetorst. Sensei is geen gemakkelijke man, maar er lijkt wel enorm veel levenswijsheid in hem te schuilen. De student moet terugkeren naar het huis van zijn ouders omdat zijn vader ernstig ziek is. Op een dag krijgt hij een immense brief van Sensei waarin hij schrijft dat als de student de brief leest, Sensei waarschijnlijk niet meer in leven is. In de langste brief die ik ooit heb gelezen doet Sensei zijn hele verleden uit de doeken.
Cultuuromslag
Wat een heel belangrijk thema is, is de cultuuromslag binnen Japan rond 1900. Voor die tijd was Japan vrij geïsoleerd op alle niveaus, maar tijdens de Meijiperiode (1868-1912) richtte het land de blik op het westen en stelde zich tot doel van Japen een land te maken dat zich kon meten met het westen. In Kokoro wordt deze omslag vooral getoond in de verschillen tussen de oudere Sensei en de jongere student. Sensei is nog opgegroeid met de oude waarden, terwijl de student is opgegroeid in het moderne Japan en modernere waarden heeft meegekregen, hoewel dat misschien een wat te zwart-witte interpretatie van het vertelde is. Wat namelijk ook langzaam duidelijk wordt, is dat Sensei gevangen zit tussen die klassieke en moderne Japanse waarden en dat de student zo langzaamaan ook steeds meer gaat lijken op Sensei.
Dit verschil tussen het oude en nieuwe Japan manifesteert zich niet alleen in de vriendschap tussen Sensei en de student, maar ook binnen andere relaties. Wat ik bijvoorbeeld enorm treffend vond, is de beschrijving van de relatie van de student met zijn ouders. De student is naar Tokyo gegaan om te studeren, zijn ouders wonen nog op het platteland en hebben maar heel weinig benul van de wereldse zaken waar de student zich mee bezighoudt. De verwachtingen van de ouders stroken totaal niet met hoe de student zijn leven ziet. Daar zit natuurlijk ook weer het wederzijdse onbegrip tussen oudere en jongere generaties in en hoe Soseki dit opschrijft, zorgt ervoor dat je ruim honderd jaar later nog steeds heel veel herkenning vindt in het geschrevene.
Eerlijkheid
Wat me verder enorm aansprak is de compromisloze eerlijkheid, die vooral in de brief van Sensei naar voren komt. Zichzelf niet ontziend vertelt Sensei hoe hij de persoon is geworden wie hij is. Egoïsme en eenzaamheid zijn belangrijke thema’s binnen deze brief en Soseki slaagt erin om de lezer helemaal mee te voeren in de gedachtenwereld van Sensei. Een belangrijk onderwerp van de brief is de vriendschap tussen Sensei en ene K. en Soseki krijgt het voor elkaar dat die vriendschap zo krachtig overkomt dat je je als lezer kunt vereenzelvigen met beide personages, hoe verschillend ze ook zijn.
Dat zelfreflexieve vermogen van de personages vind ik echt heel mooi, en het is een kenmerk dat ik vaker tegenkom binnen de Japanse literatuur (en andere Japanse kunstuitingen) en waarom ik in de loop der jaren zo’n liefhebber ben geworden van Japanse boeken. Bovendien vind ik het heerlijk hoe veel Japanse literatuur zich niet schuldig maakt aan zwart-witdenken, maar dat het veel eerder alle grijstinten binnen het spectrum onderzoekt.
Memorabel
Deze zaken en het feit dat Kokoro eigenlijk heel modern overkomt en zoveel herkenning teweeg weet te brengen bij mij als lezer, hoewel het verhaal zich in een heel ander land en een heel andere tijd afspeelt, zorgt ervoor dat ik dit toch wel een heel memorabel boek vind. Wat me echter weerhoudt van een nog hoger cijfer, is dat ik nog zo graag had willen lezen wat de invloed van Senseis brief op de student. Het boek voelt ergens een beetje onaf, maar dat neemt niet weg dat dit weer een fantastische leeservaring was.
